Hòa vang là gì? Các công bố khoa học về Hòa vang

Giới thiệu về Hòa Vang

Hòa Vang là huyện ngoại thành duy nhất trực thuộc thành phố Đà Nẵng, Việt Nam. Đây là đơn vị hành chính cấp huyện nằm hoàn toàn trong nội địa, không giáp biển, và chiếm diện tích lớn nhất trong toàn thành phố. Với vai trò là vùng đệm sinh thái, hành lang xanh, Hòa Vang giữ vị trí chiến lược trong định hướng phát triển bền vững của đô thị Đà Nẵng.

Hòa Vang đóng góp vào đa dạng hóa cấu trúc không gian đô thị nhờ vào lợi thế tài nguyên thiên nhiên, văn hóa nông thôn, và quỹ đất lớn. Bên cạnh chức năng sản xuất nông – lâm nghiệp truyền thống, huyện còn là địa bàn tiềm năng để triển khai các mô hình kinh tế tuần hoàn, du lịch sinh thái, và đô thị vệ tinh. Với quá trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, Hòa Vang là trung tâm quan trọng trong chiến lược giãn dân khỏi khu vực nội đô.

Theo số liệu của Cổng thông tin điện tử Đà Nẵng (danang.gov.vn), Hòa Vang có diện tích tự nhiên chiếm khoảng 78% tổng diện tích thành phố, nhưng mật độ dân cư thấp hơn nhiều so với các quận trung tâm. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các chính sách phân bố lại dân cư và phát triển không gian xanh, hạ tầng cơ bản và mô hình đô thị nông nghiệp.

Vị trí địa lý và địa hình

Hòa Vang nằm ở phía Tây và Tây Nam của thành phố Đà Nẵng, có vị trí tiếp giáp với cả ba tỉnh, thành: phía Bắc giáp huyện Phú Lộc (Thừa Thiên Huế), phía Tây và Nam giáp huyện Đông Giang và Đại Lộc (Quảng Nam), phía Đông giáp các quận Liên Chiểu, Cẩm Lệ và Ngũ Hành Sơn. Vị trí này giúp huyện đóng vai trò cầu nối giao thông liên vùng giữa miền Trung với các khu vực Tây Nguyên và đồng bằng ven biển.

Địa hình Hòa Vang đa dạng, bao gồm đồng bằng hẹp xen kẽ đồi núi và hệ thống sông ngòi, tạo nên các tiểu vùng sinh thái khác nhau. Đáng chú ý, khu vực phía Tây huyện là phần mở rộng của dãy Bạch Mã – Hải Vân, nơi có rừng đặc dụng Bà Nà – Núi Chúa và nhiều suối đầu nguồn. Địa hình có xu hướng dốc từ Tây sang Đông, chia cắt mạnh, gây khó khăn cho giao thông nhưng lại thuận lợi cho phát triển thủy điện nhỏ và du lịch sinh thái.

Bảng dưới đây thể hiện các đặc điểm địa lý nổi bật của huyện:

Hành chính và dân cư

Huyện Hòa Vang hiện được chia thành 11 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm: Hòa Bắc, Hòa Liên, Hòa Ninh, Hòa Sơn, Hòa Nhơn, Hòa Phú, Hòa Phong, Hòa Khương, Hòa Châu, Hòa Phước và Hòa Tiến. Đây là các xã có địa hình và cơ cấu kinh tế khác nhau, từ vùng núi phía Tây đến đồng bằng phía Đông giáp đô thị. Một số xã đang chuyển đổi nhanh theo hướng bán đô thị như Hòa Liên và Hòa Châu.

Theo số liệu từ UBND huyện Hòa Vang, tính đến năm 2023, dân số toàn huyện đạt khoảng 150.000 người. Mật độ dân số trung bình ở mức khoảng 210 người/km², thấp hơn nhiều so với khu vực nội thành Đà Nẵng. Cơ cấu dân cư chủ yếu là người Kinh, tuy nhiên các cộng đồng dân tộc Cơ Tu cư trú tập trung tại các xã Hòa Bắc, Hòa Phú, góp phần tạo nên tính đa dạng văn hóa vùng miền.

Các chỉ số dân số cơ bản:

• Tỷ lệ lao động trong độ tuổi: khoảng 62%
• Tỷ lệ dân cư nông thôn: trên 85%
• Tỷ lệ hộ nghèo toàn huyện: dưới 3% (giảm mạnh sau 2020)

Lịch sử hình thành và phát triển

Trước năm 1997, Hòa Vang là một trong ba đơn vị hành chính thuộc tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng. Khi Đà Nẵng được tách ra và trở thành thành phố trực thuộc trung ương, Hòa Vang trở thành huyện duy nhất không bị chia tách, giữ nguyên ranh giới và chức năng hành chính. Quá trình đô thị hóa chậm hơn so với các quận nội thành giúp huyện bảo tồn được hệ sinh thái và cấu trúc xã hội nông thôn truyền thống.

Sau khi trở thành một phần của thành phố Đà Nẵng, Hòa Vang được đầu tư mạnh vào hạ tầng nông thôn, giáo dục, y tế và chương trình xây dựng nông thôn mới. Giai đoạn 2011–2020, toàn bộ 11 xã đều đạt chuẩn nông thôn mới, một số xã như Hòa Tiến, Hòa Phong đang tiếp tục đạt chuẩn nâng cao. Kết quả này tạo nền tảng để huyện tiếp cận các mô hình phát triển mới như kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp công nghệ cao và dịch vụ sinh thái.

Hiện nay, huyện Hòa Vang đang trong quá trình quy hoạch để trở thành khu đô thị vệ tinh phía Tây của thành phố, với định hướng phát triển cân bằng giữa kinh tế – sinh thái – văn hóa. Các chính sách tích hợp liên vùng đang được triển khai nhằm kết nối Hòa Vang với vùng Tây Quảng Nam và đường vành đai liên kết miền Trung – Tây Nguyên.

Đặc điểm kinh tế

Kinh tế Hòa Vang phát triển theo hướng nông – lâm nghiệp là chủ đạo, kết hợp từng bước với công nghiệp nhẹ, dịch vụ sinh thái và du lịch cộng đồng. Với diện tích đất canh tác lớn nhất thành phố Đà Nẵng, huyện là nơi cung cấp phần lớn sản phẩm nông nghiệp cho toàn đô thị, đồng thời là vùng giữ vai trò cân bằng sinh thái và an ninh lương thực cục bộ.

Các ngành kinh tế chủ lực bao gồm:

• Nông nghiệp: trồng lúa, rau màu, hoa, cây ăn quả; chăn nuôi heo, bò, gia cầm
• Lâm nghiệp: khai thác gỗ rừng trồng, bảo vệ rừng đầu nguồn
• Thủy lợi: vận hành hồ chứa và các công trình dẫn thủy phục vụ tưới tiêu
• Du lịch: phát triển các tuyến sinh thái như Bà Nà, suối Hoa, Khu sinh thái Hòa Phú Thành
• Công nghiệp: một số cụm công nghiệp nhỏ tại Hòa Khương, Hòa Nhơn, Hòa Cầm mở rộng

Hòa Vang đang trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng dịch vụ – du lịch – công nghiệp sạch, giảm dần tỷ lệ lao động nông nghiệp truyền thống. Các xã như Hòa Liên, Hòa Sơn, Hòa Nhơn được quy hoạch làm vùng công nghiệp phụ cận, còn các xã phía Tây như Hòa Bắc, Hòa Phú giữ vai trò sinh thái – bảo tồn. Theo Sở Kế hoạch và Đầu tư Đà Nẵng, giá trị sản xuất toàn huyện năm 2023 tăng 9,3% so với năm 2022.

Hạ tầng giao thông và đô thị

Hòa Vang có mạng lưới giao thông liên vùng tương đối hoàn chỉnh, kết nối trực tiếp với các tuyến giao thông quốc gia và khu vực. Giao thông nội huyện được đầu tư mạnh từ chương trình nông thôn mới, giúp nâng cấp đường làng, cầu dân sinh và hệ thống thoát nước. Các tuyến đường trọng điểm chạy qua địa bàn:

• Quốc lộ 1A: kết nối Bắc – Nam, đi qua Hòa Phước, Hòa Châu
• Cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi: đi qua Hòa Liên, Hòa Nhơn
• Tuyến tránh Nam Hải Vân và đường Hồ Chí Minh: đi qua vùng đồi núi phía Tây
• Đường sắt Bắc – Nam: chạy qua Hòa Vang, có ga Lệ Trạch phục vụ vận tải hàng hóa

Định hướng quy hoạch giai đoạn 2021–2030 xác định Hòa Vang là khu vực phát triển đô thị vệ tinh kết nối với trung tâm Đà Nẵng thông qua hệ thống đường vành đai, trục chính Tây Bắc và hệ thống giao thông công cộng hiện đại. Một số khu đô thị mới đang được đề xuất như khu đô thị sinh thái Hòa Liên, đô thị công nghiệp Hòa Nhơn. Hệ thống cấp nước, điện, viễn thông được mở rộng đồng bộ theo quy hoạch hạ tầng vùng đô thị mở rộng.

Môi trường và tài nguyên

Hòa Vang là khu vực có mật độ rừng tự nhiên và rừng trồng cao nhất thành phố Đà Nẵng. Các khu rừng đặc dụng như Bà Nà – Núi Chúa và vùng đệm Sơn Trà – Hải Vân đóng vai trò thiết yếu trong điều hòa khí hậu và giữ nguồn nước cho hạ lưu sông Cu Đê, sông Yên. Nguồn nước từ các hồ chứa như Đồng Nghệ, Hòa Trung được sử dụng để cấp nước sinh hoạt và phục vụ nông nghiệp.

Các thách thức môi trường chính gồm:

• Nguy cơ suy thoái rừng do mở rộng du lịch tự phát
• Ô nhiễm nguồn nước cục bộ từ chăn nuôi và cụm công nghiệp nhỏ
• Biến đổi khí hậu gây xói mòn, lũ ống tại vùng đồi núi phía Tây

Chính quyền huyện đã phối hợp cùng các tổ chức quốc tế triển khai dự án bảo vệ rừng cộng đồng, giám sát tài nguyên nước, và ứng dụng năng lượng tái tạo tại một số xã vùng cao. Hòa Vang được xem là khu vực trọng điểm về phát triển bền vững của Đà Nẵng trong dài hạn, theo định hướng đô thị thích ứng biến đổi khí hậu.

Văn hóa và xã hội

Hòa Vang giữ gìn được nền văn hóa nông thôn đặc sắc, thể hiện qua các lễ hội đình làng, tục thờ Thành hoàng, các làng nghề truyền thống như làm bánh tráng Túy Loan, rượu gạo Cẩm Toại, đan lát tại Hòa Phú. Nhiều xã tổ chức lễ hội dân gian định kỳ như hội cầu mùa, hội đua thuyền, lễ dựng cây nêu.

Người Cơ Tu tại Hòa Bắc, Hòa Phú vẫn duy trì các nghi lễ bản địa như lễ mừng lúa mới, lễ hiến sinh (hiện nay tổ chức biểu tượng), nhà Gươl cộng đồng, tạo nên bản sắc văn hóa vùng cao độc đáo trong lòng thành phố. Đây là nguồn lực tiềm năng để phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn không gian sống bản địa.

Hệ thống giáo dục phổ thông phủ kín tất cả các xã, gồm 34 trường mầm non, tiểu học, THCS, và 3 trường THPT. Trung tâm y tế huyện Hòa Vang được nâng cấp đạt chuẩn hạng II, có thể xử lý các ca bệnh cấp cứu thông thường, kết nối với Bệnh viện Đà Nẵng và Bệnh viện Ung bướu qua tuyến cấp cứu liên vùng. Một số xã đã triển khai trạm y tế thông minh ứng dụng công nghệ AI để quản lý bệnh mãn tính.

Tiềm năng phát triển và định hướng quy hoạch

Hòa Vang được quy hoạch là đô thị vệ tinh phía Tây thành phố Đà Nẵng, theo đồ án điều chỉnh quy hoạch chung đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Định hướng phát triển vùng bao gồm bốn trục chính: phát triển nông nghiệp công nghệ cao, mở rộng công nghiệp sạch – logistics, xây dựng các khu dân cư đô thị sinh thái, và phát triển du lịch cộng đồng gắn với rừng đầu nguồn.

Các cụm kinh tế được xác định gồm:

Mục tiêu đến năm 2030 là hình thành vùng đô thị đa chức năng, không gian mở, kết nối giao thông thông minh, và phát triển bền vững với tỷ lệ đô thị hóa đạt trên 65%. Hòa Vang sẽ đóng vai trò then chốt trong cân bằng phát triển giữa khu vực đô thị trung tâm và khu vực nông thôn mở rộng.

Tài liệu tham khảo

1. Cổng thông tin điện tử thành phố Đà Nẵng
2. Viện Trữ Dữ liệu Đô thị và Nông thôn Quốc gia
3. Báo Đà Nẵng – Quy hoạch Hòa Vang 2030–2045
4. Viện Quy hoạch xây dựng Đà Nẵng (2021). Báo cáo đồ án điều chỉnh quy hoạch chung thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn 2045.
5. Sở Kế hoạch và Đầu tư TP. Đà Nẵng (2023). "Tình hình phát triển kinh tế - xã hội huyện Hòa Vang năm 2022".